دوران شیردهی برای بسیاری از مادران دورهای پر از تغییرات جسمی و عاطفی است و گاهی مراقبت از سلامت دهان و دندان در این میان کمتر مورد توجه قرار میگیرد. با این حال، تغییرات هورمونی، کمبود خواب، تغذیه نامنظم و خشکی دهان میتوانند احتمال پوسیدگی دندان را در این دوره افزایش دهند. بسیاری از مادران میپرسند چرا با وجود مسواک زدن، دندانها حساس یا ضعیفتر میشوند، یا اینکه آیا شیردهی خودش باعث پوسیدگی میشود یا خیر.
از آنجایی که مبحث پوسیدگی دندان بسیار مهم است، در این مقاله به یکی از زیرشاخه های آن یعنی پوسیدگی دندان در دوران شیردهی خواهیم پرداخت و نحوه پیشگیری از این مشکل را برای شما توضیح میدهیم.
آیا شیردهی باعث پوسیدگی دندان میشود؟
شیردهی به طور مستقیم دندانها را خراب نمیکند، اما شرایطی ایجاد میکند که احتمال آسیب به دندانها بیشتر میشود. در دوران شیردهی بدن مادر انرژی زیادی مصرف میکند و اگر تغذیه کافی دریافت نشود، ممکن است سطح برخی مواد معدنی مثل کلسیم یا ویتامین D کاهش پیدا کند. این موضوع بهطور غیرمستقیم بر سلامت دندانها اثر میگذارد.
همچنین تغییرات هورمونی، کاهش بزاق و میان وعدههای زیاد در طول روز میتوانند محیط دهان را برای رشد باکتریها آماده کنند.
دلایل افزایش پوسیدگی دندان در دوران شیردهی
در دوران شیردهی تمرکز اصلی مادر طبیعی است که روی نوزاد باشد؛ بیخوابی، خستگی، استرس و تغییرات هورمونی همگی روی سبک زندگی و حتی مراقبت از دندانها اثر میگذارند. خیلیها احساس میکنند «از وقتی شیردهی را شروع کردم دندانهایم بیشتر خراب میشوند» و حق هم دارند؛ چون چند عامل در این دوره کنار هم قرار میگیرد و محیط دهان را برای پوسیدگی آمادهتر میکند.
مهمترین دلایل افزایش پوسیدگی دندان در دوران شیردهی عبارتند از:
- کاهش بزاق و خشکی دهان
در شیردهی به دلیل کمبود خواب، کم نوشیدن آب، مصرف بعضی داروها و تغییرات هورمونی، خشکی دهان شایع است. بزاق مثل یک محافظ طبیعی عمل میکند؛ اسیدها را خنثی میکند و ذرات غذا را میشوید. وقتی بزاق کم شود، اسید باکتریها مدت بیشتری روی دندان میماند و مینای دندان راحتتر تخریب میشود. - میان وعدههای زیاد و شیرین در طول روز
برای جبران خستگی و گرسنگی، خیلی از مادرها در طول روز چندین بار سراغ بیسکویت، نان، شیرینی، چای شیرین، شکلات یا نوشیدنیهای شیرین میروند. وقتی دهان مرتب در معرض قند قرار میگیرد، باکتریها دائماً اسید تولید میکنند و فرصت بازسازی به دندان داده نمیشود. این یعنی بالاتر رفتن ریسک پوسیدگی، حتی اگر مسواک هم بزنید. - بینظمی در مسواک زدن و نخ دندان
کمبود خواب، بیداریهای شبانه و خستگی باعث میشود گاهی مسواک شب فراموش شود یا سریع و بدون دقت انجام شود.![پوشیدگی دندان مادران شیرده]()
- نخ دندان هم معمولا اولین چیزی است که حذف میشود. نتیجه این میشود که پلاک بین دندانها باقی میماند و همان جا پوسیدگی شروع میشود.
- تغذیه ناکافی یا نامتعادل مادر
اگر مادر به دلیل رژیمهای سخت، بیاشتهایی، خستگی یا مشغله، تغذیه خوبی نداشته باشد، ممکن است دچار کمبود ویتامین D، کلسیم یا سایر مواد معدنی شود.
این کمبودها مستقیما پوسیدگی ایجاد نمیکنند، اما میتوانند استحکام مینا و مقاومت دندان را کاهش دهند و زمینه را برای آسیب بیشتر مهیا کنند. - تغییرات هورمونی و التهاب لثه
هورمونها در دوران بارداری و مدتی بعد از آن روی لثهها هم اثر میگذارند. لثه ممکن است متورمتر، حساستر و مستعد خونریزی باشد.
لثههای ملتهب معمولا پاکسازی سختتری دارند و پلاک بیشتری در حاشیه لثه باقی میماند؛ همین موضوع ریسک پوسیدگی اطراف طوق دندان را بالا میبرد. - مصرف بیشتر نوشیدنیهای اسیدی و شیرین
برای رفع خستگی یا بیداری، بعضی مادرها بیشتر چای شیرین، قهوه، نسکافه، آبمیوههای صنعتی یا نوشیدنیهای انرژیزا مینوشند.
قند و اسید موجود در این نوشیدنیها، بهخصوص اگر در فاصلههای کوتاه مصرف شوند، مینای دندان را به مرور ضعیف میکنند. - استرس و کاهش دقت در مراقبتهای شخصی
استرس و فشار روانی این دوران میتواند باعث شود مراقبت از خود، از جمله دندانها، در اولویت پایینتر قرار بگیرد. گاهی مادر متوجه تغییرات کوچک روی دندانها میشود اما به دلیل مشغله و خستگی، مراجعه به دندانپزشک را عقب میاندازد و همین تأخیر، پوسیدگی را عمیقتر میکند.
با شناخت این عوامل، هم میتوان علت حساسیت یا پوسیدگیهای جدید در دوران شیردهی را بهتر فهمید، هم برنامهای واقعبینانه برای پیشگیری چید؛ طوری که در عین رسیدگی به نوزاد، سلامت دندانهای خودتان هم حفظ شود.
روشهای موثر برای پیشگیری از پوسیدگی دندان در دوران شیردهی
پیشگیری از پوسیدگی در دوران شیردهی نهتنها ممکن است، بلکه با چند اقدام کاملاً ساده میتوان احتمال بروز آن را به حداقل رساند. بسیاری از مادران تصور میکنند که باید زمان یا انرژی زیادی صرف کنند، اما واقعیت این است که چند عادت کوچک و عملی میتواند تاثیر چشمگیری روی سلامت دندانها داشته باشد. در ادامه موثرترین و علمیترین روشهایی را که میتوانید در همین دوران بهکار بگیرید توضیح میدهم.
۱. نوشیدن آب کافی؛ مهمترین قدم برای کاهش خشکی دهان
خشکی دهان یکی از شایعترین دلایل پوسیدگی در مادران شیرده است، زیرا بزاق کمتر میشود و محیط دهان اسیدیتر باقی میماند. نوشیدن آب در طول روز حتی به مقدار کم اما مداوم به چند شکل کمک میکند:
- اسیدهای دهان رقیق میشوند
- بقایای غذا راحتتر شسته میشوند
- بزاق تحریک میشود و به محافظت از مینا کمک میکند
اگر درگیر مراقبت از نوزاد هستید، یک بطری آب همیشه کنار دستتان باشد تا نوشیدن آب فراموش نشود.
۲. مسواک زدن درست، حتی اگر زمان کمی دارید
در دوران شیردهی ممکن است فرصت مسواک زدن طولانی وجود نداشته باشد، اما کیفیت مهمتر از زمان است.
چند نکته کاربردی:
- روزی دو بار، بهخصوص شب قبل از خواب مسواک بزنید
- استفاده از خمیر دندان فلورایددار ضروری است
- اگر خیلی خستهاید، حتی یک مسواک ۳۰ ثانیهای بهتر از مسواک نزدن کامل است
هدف این است که پلاک باکتریایی اجازه باقی ماندن طولانی روی دندان را پیدا نکند.
۳. نخ دندان؛ محافظی که جایگزینی ندارد
بیشتر پوسیدگیها در نواحی بین دندانها شروع میشوند؛ جایی که مسواک به آن نمیرسد. در دوران شیردهی که خوراکیهای سریع زیاد مصرف میشوند، نخ دندان اهمیت بیشتری پیدا میکند.
اگر زمان کم است، حتی نخ دندان یک روز در میان هم بهتر از نخ نزدن کامل است.
۴. انتخاب میانوعدههای مناسبتر
یکی از مهمترین عوامل پوسیدگی در شیردهی، خوردن مکرر میان وعدههای شیرین و نشاستهای است. به جای آنها میتوان از گزینههای سالمتر استفاده کرد:
- مغزها و آجیل
- پنیر و ماست کمچرب
- تخم مرغ
- میوههایی با اسید کم مثل موز
- سبزیجات ترد مثل خیار
اگر میان وعده شیرین مصرف کردید، دهان خود را با کمی آب بشویید تا اسید کمتر روی دندان باقی بماند.
5. مصرف کافی ویتامین D و کلسیم
برای حفظ استحکام دندانها، سطح کافی کلسیم و ویتامین D ضروری است. بدن در شیردهی نیاز بیشتری به این مواد دارد. کمبود ویتامین D میتواند مقاومت دندان را کاهش دهد و خطر پوسیدگی را بالا ببرد.
بررسی سطح این ویتامین با یک آزمایش ساده و در صورت نیاز مصرف مکمل با تجویز پزشک بسیار مفید است.
۶. استفاده از آدامس بدون قند
اگر در طول روز زیاد با خشکی دهان روبهرو میشوید، آدامس بدون قند میتواند کمک بزرگی باشد. جویدن آدامس جریان بزاق را افزایش میدهد و محیط دهان را خنثیتر میکند.
آدامسهای حاوی زایلیتول حتی میتوانند مانع فعالیت باکتریهای مضر شوند.
۷. کاهش مصرف نوشیدنیهای اسیدی
نوشابه، آبمیوههای صنعتی، چای شیرین و قهوه زیاد اسید بالایی دارند و میتوانند مینای دندان را تضعیف کنند.
اگر این نوشیدنیها را مصرف میکنید:
- از نی استفاده کنید تا تماس مستقیم با دندان کمتر شود
- بلافاصله بعد از مصرف، دهان را با آب بشویید
۸. استفاده از محصولات تقویت کننده مینا
در برخی مادران، حساسیت یا تخریب اولیه مینا دیده میشود. استفاده از محصولات حاوی مواد تقویتکننده مانند فلوراید ژل یا دهانشویههای مخصوص (طبق توصیه دندانپزشک) میتواند به بازسازی اولیه مینا کمک کند.
۹. زمان بندی مناسب برای مراقبت از دندانها
ممکن است مراقبت از دندان بین کارهای روزمره مادرانه سخت باشد. یک برنامه کوچک اما ثابت میتواند بسیار کمککننده باشد:
- مسواک صبح بلافاصله پس از بیدار شدن
- نخ دندان عصرها یا هنگام خواب نوزاد
- مسواک شب قبل از خواب
۱۰. چکاپ دندانپزشکی پس از زایمان
حتی اگر احساس درد یا مشکل ندارید، معاینه بعد از زایمان بسیار مهم است. در این معاینه پوسیدگیهای کوچک، مشکلات لثه و خشکی دهان بررسی میشود و میتوان از درمانهای سنگینتر جلوگیری کرد.
این روشها کاملاً عملی و قابل اجرا هستند، حتی برای مادرانی که زمان کمی دارند. با رعایت همین چند نکته، احتمال پوسیدگی در دوران شیردهی به شکل قابل توجهی کاهش مییابد و سلامت دندانها حفظ میشود.
چه زمانی باید برای بررسی دندانها در شیردهی به دندانپزشک مراجعه کرد؟
در دوران شیردهی آنقدر ذهن و برنامه روز شما درگیر نوزاد است که مراجعه به دندانپزشک معمولا میرود آخر لیست کارها. اما واقعیت این است که اگر بعضی نشانهها را جدی نگیریم، یک مشکل ساده میتواند به عصبکشی، عفونت یا حتی کشیدن دندان برسد.
خبر خوب این است که تقریبا تمام درمانهای دندانپزشکی در دوران شیردهی ایمن هستند و در صورت نیاز، دندانپزشک دارو و بیحسی متناسب با این دوره را انتخاب میکند.
بهتر است در این موارد حتما برای معاینه وقت بگیرید:
- درد یا حساسیت تکراری در یک دندان: اگر هنگام خوردن غذای سرد، گرم یا شیرین، یک دندان مثل قبل نیست و هر چند روز یکبار تیر میکشد، یعنی باید بررسی شود. درد خفیفی که مدام برمیگردد، اغلب نشانه شروع پوسیدگی یا ترک مینای دندان است.
- لکههای قهوهای، سیاه یا سفید گچی روی دندان: لکههای جدید، مخصوصا اگر روی سطح جونده یا بین دندانها دیده شوند، میتوانند علامت اولیه پوسیدگی باشند. در مراحل اولیه درمان بسیار سادهتر و بدون درد انجام میشود.
- بوی بد دهان که با مسواک برطرف نمیشود: اگر با مسواک، نخ دندان و دهانشویه هم بوی بد دهان از بین نمیرود، احتمال پوسیدگی، گیر غذایی یا بیماری لثه وجود دارد و نیاز به معاینه جدیتری دارید.
- خونریزی یا التهاب لثه: در دوران بارداری و بعد از آن، لثهها حساستر میشوند. اگر هنگام مسواک یا خودبهخود لثهها مرتب خونریزی دارند، یا قرمز و متورم هستند، بهتر است برای بررسی لثه و جرم دندان مراجعه کنید. التهاب لثه اگر رها شود، بعدها هم به دندان آسیب میزند هم به لثه.
- ترک، شکستگی یا لب پر شدن دندان: گاهی در اثر جویدن غذای سفت یا دندان قروچه، قسمتی از دندان میشکند یا لبپر میشود. همین شکستگی کوچک میتواند در آینده محل گیر غذا و شروع پوسیدگی عمیق شود. هر ترک یا شکستگی قابل دیدن باید توسط دندانپزشک ارزیابی شود.
- درد هنگام جویدن یا فشار: اگر هنگام گاز زدن یا جویدن، روی یک دندان احساس فشار، درد یا گیر کردن دارید، احتمالا مشکلی در ریشه، لثه یا ترمیم قبلی وجود دارد و باید بررسی شود.
- سابقه پوسیدگیهای مکرر: اگر قبل از بارداری هم زیاد دندانتان پوسیده میشده، دوران شیردهی زمان مناسبی است که بیشتر مراقب باشید و چکاپها را جدیتر بگیرید؛ چون در این دوره عوامل خطر بیشتر میشوند.
- گذشت شش ماه یا بیشتر از آخرین معاینه: حتی اگر هیچ علامتی هم ندارید، بهتر است بعد از زایمان و شروع شیردهی، حداقل یک بار برای چکاپ کامل مراجعه کنید. بسیاری از پوسیدگیها و مشکلات لثه در این مرحله هنوز بیعلامت هستند و فقط در معاینه دیده میشوند.
اگر هر کدام از این موارد را در خودتان میبینید، معاینه دندانپزشکی را به تعویق نیندازید. درمان زودتر، هم کوتاهتر و راحتتر است، هم اضطراب و درگیری ذهنیتان را کمتر میکند و اجازه میدهد با خیال آسودهتری روی مراقبت از خودتان و نوزاد تمرکز کنید.
سوالات متداول
- آیا شیردهی باعث پوسیدگی دندان میشود؟
خیر، خودِ شیردهی باعث پوسیدگی نمیشود، اما عواملی مثل خشکی دهان، میانوعدههای شیرین و تغییرات هورمونی میتوانند خطر پوسیدگی را در این دوره افزایش دهند. - آیا درمانهای دندانپزشکی در دوران شیردهی بیخطر هستند؟
بله. بیشتر درمانها از جمله ترمیم، جرمگیری، عصبکشی و بیحسی موضعی برای مادر شیرده ایمن هستند. در صورت نیاز، دندانپزشک داروهای سازگار با شیردهی تجویز میکند. - خشکی دهان در شیردهی طبیعی است؟ چگونه آن را کاهش دهم؟
خشکی دهان در شیردهی شایع است. نوشیدن آب کافی، جویدن آدامس بدون قند و پرهیز از نوشیدنیهای کافئیندار میتواند آن را کاهش دهد. - آیا کمبود ویتامین D در شیردهی باعث پوسیدگی میشود؟
کمبود ویتامین D مقاومت دندان را کاهش میدهد و میتواند احتمال پوسیدگی را بالا ببرد. بررسی سطح این ویتامین و مصرف مکمل در صورت نیاز بسیار کمککننده است. - چطور میان وعدههای شیرین را کنترل کنم وقتی در شیردهی نیاز به انرژی دارم؟
بهجای شیرینی و بیسکویت، میتوانید از میانوعدههای سالمتر مثل آجیل، پنیر، ماست یا میوههای کماسید استفاده کنید. شستن دهان با آب بعد از مصرف خوراکی شیرین نیز کمک زیادی میکند. - اگر در شیردهی دندانم درد گرفت، باید صبر کنم؟
خیر. درد دندان معمولا نشانه پوسیدگی یا التهاب لثه است و باید سریع بررسی شود. درمان زودهنگام از عفونت و درد بیشتر جلوگیری میکند. - بهترین روش جلوگیری از پوسیدگی در دوران شیردهی چیست؟
نوشیدن مداوم آب، مسواک منظم، نخ دندان، کاهش قند، مراقبت از لثه و چکاپ دورهای از موثرترین روشهای پیشگیری هستند.
از پوسیدگی دندان در بارداری پیشگیری کنید!
دوران شیردهی با تمام زیبایی و چالشهایش، دورهای است که بدن مادر نیاز بیشتری به مراقبت دارد؛ از جمله مراقبت از دندانها. در این زمان ترکیبی از تغییرات هورمونی، خستگی، کاهش بزاق و مصرف میانوعدههای مکرر میتواند محیط دهان را آسیبپذیرتر کند و احتمال پوسیدگی را افزایش دهد.
اما خبر خوب این است که با چند اقدام ساده و عملی نوشیدن آب کافی، مسواک و نخ دندان منظم، انتخاب میانوعدههای سالمتر، تقویت مینا با فلوراید و مراجعه دورهای به دندانپزشک میتوان بهراحتی از بیشتر پوسیدگیها جلوگیری کرد.
اگر در این دوره متوجه حساسیت، لکه یا درد در دندانها شدهاید، بهتر است بررسی را به تأخیر نیندازید. درمان زودهنگام همیشه سادهتر، کمهزینهتر و کماسترستر است. سلامت دهان مادر نهتنها بر کیفیت زندگی خودش اثر میگذارد، بلکه برای سلامت کلی خانواده نیز اهمیت دارد.
