آبسه دندان از آن مشکلاتی است که معمولاً ناگهانی سراغ فرد می‌آید و دردش به قدری شدید است که حتی خواب و تمرکز را هم مختل می‌کند. بسیاری از افراد در اولین لحظه فقط به فکر آرام کردن درد هستند، اما نکته مهم‌تر این است که آبسه یک عفونت فعال محسوب میشود و اگر بدون درمان رها شود، میتواند به لثه، استخوان فک و حتی سایر بخش‌های بدن گسترش پیدا کند.
شناخت علائم، دانستن علت ایجاد آبسه و آگاهی از روشهای درمان، نقش مهمی در پیشگیری از پیشرفت عفونت دارد. در ادامه، همه چیز را به زبان ساده و کاملاً کاربردی توضیح می‌دهیم تا بدانید در چنین شرایطی چه باید کرد و چه زمانی مراجعه فوری ضروری است.
آبسه دندان چیست؟
آبسه دندان به تجمع چرک در اطراف ریشه یا لثه گفته میشود که به دلیل عفونت باکتریایی ایجاد میشود. این عفونت معمولاً از یک پوسیدگی درمان نشده آغاز میشود و کم کم به ریشه دندان و بافتهای اطراف گسترش پیدا می‌کند.
در این حالت، بدن برای مقابله با باکتری‌ها چرک تولید می‌کند و این چرک در یک ناحیه بسته جمع میشود. همین تجمع باعث ایجاد درد شدید، فشار، التهاب و تورم میشود.
آبسه دندان سه نوع اصلی دارد:
- آبسه پری آپیکال: در نوک ریشه دندان ایجاد میشود.
- آبسه لثه‌ای: در سطح لثه و اطراف دندان شکل میگیرد.
- آبسه پریودنتال: در اثر بیماری لثه و تخریب بافتهای نگهدارنده ایجاد میشود.
علل اصلی ایجاد آبسه دندان
برای اینکه آبسه دندان شکل بگیرد، همیشه یک عامل زمینه‌ای وجود دارد که اجازه میدهد باکتری‌ها وارد بافتهای عمیق‌تر شوند و چرک تشکیل شود. شناخت این دلایل کمک می‌کند از آبسه پیشگیری کنید یا در مراحل اولیه آن را تشخیص دهید. در ادامه مهمترین علل ایجاد آبسه را به زبان ساده توضیح می‌دهم:
- پوسیدگی عمیق دندان
شایع‌ترین علت آبسه است. وقتی پوسیدگی مدت‌ها درمان نشود، به لایه‌های داخلی دندان و عصب می‌رسد و باکتری‌ها در همانجا شروع به تکثیر می‌کنند. این روند درد شدید و سپس تجمع چرک را ایجاد می‌کند. - ترک یا شکستگی دندان
یک ترک کوچک یا شکستگی ناشی از ضربه، دندان قروچه یا خوردن غذای بسیار سفت میتواند راهی برای نفوذ باکتری‌ها ایجاد کند. این باکتری‌ها به لایه‌های عمیق ریشه می‌رسند و آبسه به‌وجود می‌آید. - بیماری لثه (پریودنتیت)
در افرادی که لثه دچار التهاب و تحلیل شده است، پاکت‌های عمیق لثه محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها ایجاد می‌کند. این حالت معمولاً باعث آبسه پریودنتال میشود. - درمان‌های ناقص یا قدیمی
پرکردگی‌های نشتی دار، روکش‌های لق، یا درمان ریشه‌ای که کامل انجام نشده باشد، زمینه‌ای برای ورود دوباره باکتری‌ها به دندان فراهم می‌کند و نهایتاً آبسه ایجاد میشود. - گیر کردن مواد غذایی و تمیز نکردن دندان‌ها
ذرات غذا در فواصل دندانی، زیر لثه یا اطراف دندان عقل اگر باقی بمانند، بعد از مدتی باعث التهاب و سپس عفونت می‌شوند. این مسئله به‌ویژه در میان کسانی که نخ دندان استفاده نمی‌کنند بسیار رایج است. - سیستم ایمنی ضعیف
افرادی که بیماری‌های مزمن دارند (مثل دیابت کنترل نشده)، یا داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض آبسه هستند زیرا بدن توان مقابله با باکتری‌ها را ندارد. - ضربه یا فشار زیاد به دندان
گاهی پس از یک ضربه شدید به دندان حتی اگر دندان ظاهراً سالم باشد، خونرسانی ریشه مختل میشود و این ناحیه مستعد عفونت میشود.
علامت های آبسه دندان چیست؟
آبسه دندان معمولاً با درد ناگهانی و شدید خودش را نشان میدهد، اما فقط درد نیست که اهمیت دارد. بسیاری از افراد تصور می‌کنند درد به‌مرور خوب میشود، درحالیکه آبسه یک عفونت فعال است و بدون درمان مناسب میتواند سریع‌تر گسترش پیدا کند.
شناخت علائم اولیه کمک می‌کند مشکل را زودتر تشخیص دهید و از درد و عوارض جدی جلوگیری کنید.
علائم شایع آبسه دندان عبارت‌اند از:
- درد ضربان دار و مداوم که با گذشت زمان شدیدتر میشود،
- تورم لثه، گونه یا فک،
- حساسیت به فشار، غذاهای گرم و سرد،
- بوی بد دهان یا طعم چرکی،
- قرمزی و التهاب لثه اطراف دندان،
- تب، لرز یا احساس بی‌حالی،
- مشکل در باز کردن دهان (تریکسیموس)،
- دردی که به گوش، فک یا شقیقه تیر می‌کشد،
- وجود یک برآمدگی پر از چرک روی لثه،
- خروج چرک هنگام فشار دادن لثه یا هنگام جویدن غذا.
اگر هرکدام از این علائم را تجربه می‌کنید به‌ویژه تب، تورم شدید یا خروج چرک بهترین کار مراجعه فوری به دندانپزشک است.
آیا آبسه دندان خطرناک است؟
آبسه دندان فقط یک «درد شدید» ساده نیست؛ در واقع نشانه این است که در دهان شما یک عفونت فعال وجود دارد. این عفونت اگر در همان محدوده دندان و لثه کنترل و درمان شود، معمولاً قابل کنترل است و مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند؛ اما اگر نادیده گرفته شود، میتواند به‌مرور جدی و حتی خطرناک شود.
در مرحله اول، عفونت اطراف ریشه دندان و لثه را درگیر می‌کند. در این مرحله با درد شدید، تورم، طعم چرکی و بوی بد دهان روبه‌رو هستیم. اگر در همین زمان به دندانپزشک مراجعه کنید، با تخلیه چرک، عصبکشی یا کشیدن دندان، عفونت کنترل میشود و معمولاً عارضه جدی دیگری ایجاد نمیشود.
مشکل زمانی شروع میشود که فرد فقط مسکن و آنتیبیوتیک می‌خورد و مراجعه را به تعویق می‌اندازد. در این حالت، عفونت میتواند به استخوان فک، بافتهای صورت، سینوسها یا حتی گردن گسترش پیدا کند. در موارد شدید، تورم ممکن است به حدی برسد که در بلع یا تنفس اختلال ایجاد کند؛ این وضعیت یک اورژانس واقعی است و نیاز به درمان فوری بیمارستانی دارد.
در موارد نادر و در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند (مثلاً دیابت کنترل نشده، مصرف کننده داروهای تضعیف‌کننده ایمنی یا افراد بسیار مسن)، عفونت دندانی درمان‌نشده میتواند وارد جریان خون شود و عوارض عمومی خطرناک‌تری ایجاد کند.
تفاوت آبسه دندان و آبسه لثه در چیست؟
آبسه دندان و آبسه لثه هر دو نتیجه تجمع چرک و عفونت هستند، اما از نظر محل ایجاد، علت، شدت و روش درمان با یکدیگر تفاوت‌های مهمی دارند. شناخت این تفاوت‌ها کمک می‌کند بهتر بفهمید با چه نوع عفونتی روبه‌رو هستید و چه اقدامی برای درمان لازم است.
۱. محل ایجاد عفونت
- آبسه دندان (پری‌آپیکال):
در نوک ریشه دندان و داخل ساختار دندان ایجاد میشود. معمولاً از بخش داخلی دندان (پالپ) شروع میشود و به ریشه می‌رسد.
- آبسه لثه:
در سطح لثه و بافتهای اطراف دندان شکل میگیرد و ارتباطی با داخل دندان یا ریشه ندارد.
۲. علت ایجاد
- آبسه دندان:
معمولاً در اثر پوسیدگی عمیق، درمان نشده یا ترک خوردگی دندان رخ میدهد. باکتری‌ها وارد پالپ می‌شوند و باعث عفونت ریشه می‌گردند.
- آبسه لثه:
اغلب به دلیل گیر کردن مواد غذایی زیر لثه، التهاب لثه، تجمع پلاک شدید یا بیماری پریودنتال ایجاد میشود.
۳. شدت درد و نوع علائم
- آبسه دندان:
شدت درد و نوع علائم آبسه دندانی با آبسه لثه متفاوت است، علائم زیر یعنی آبسه دندان دارید:
- درد شدید، ضربان دار و مداوم
- حساسیت زیاد به گرما و سرما
- تورم گونه یا فک
- احتمال بروز تب و بی‌حالی
- آبسه لثه:
- درد خفیف تا متوسط
- تورم موضعی روی لثه
- خروج چرک از لثه هنگام فشار
- بوی بد دهان
۴. روش درمان
- آبسه دندان:
درمان قطعی معمولاً شامل عصب کشی یا در موارد شدید کشیدن دندان است. در کنار آن ممکن است نیاز به آنتیبیوتیک و تخلیه چرک باشد.
- آبسه لثه:
اغلب با تخلیه چرک، جرم‌گیری عمیق یا درمان لثه برطرف میشود. در موارد متوسط آنتیبیوتیک هم کمک کننده است.
۵. میزان خطر
- آبسه دندان به دلیل احتمال گسترش عفونت به فک، سینوسها و حتی بدن، خطر بیشتری دارد.
- آبسه لثه نیز میتواند جدی شود، اما معمولاً سریع‌تر و ساده‌تر درمان میشود.
روش تشخیص آبسه دندان چگونه است؟
تشخیص آبسه دندان معمولاً با ترکیبی از علائم مشخص و بررسی دندانپزشک انجام میشود، اما بسیاری از نشانه‌ها را خود فرد نیز میتواند در خانه تشخیص دهد. اگر درد به‌صورت ضرباندار باشد، هنگام جویدن شدت بگیرد، لثه یا گونه ورم کرده باشد یا طعم چرکی در دهان احساس شود، احتمال آبسه بسیار زیاد است.
گاهی روی لثه یک برآمدگی کوچک پر از چرک دیده میشود که با فشار، طعم بدی در دهان ایجاد می‌کند. این علامت تقریباً همیشه یعنی آبسه وجود دارد.
علاوه بر این نشانه‌ها، دندان درد ناشی از آبسه معمولاً به دندان‌های دیگر تیر می‌کشد و با قرار گرفتن سر روی بالش بدتر میشود. اگر تب، بی‌حالی یا ورم اطراف چشم یا فک احساس شود، باید وضعیت را جدی‌تر گرفت و هرچه سریع‌تر به دندانپزشک مراجعه کرد.
در مطب، دندانپزشک با معاینه لثه و دندان، تست ضربه‌ای یا بررسی حساسیت حرارتی میتواند تا حد زیادی تشخیص دهد که آیا عفونت به ریشه رسیده یا در سطح لثه باقی مانده است. برای تشخیص قطعی، معمولاً یک عکس رادیوگرافی (پری آپیکال یا پانورامیک) گرفته میشود تا محل تجمع چرک، میزان درگیری استخوان و وسعت عفونت مشخص شود. در موارد خاص، دندانپزشک از ابزارهای تشخیص الکتریکی یا بررسی عمق پاکت لثه استفاده می‌کند تا مشخص شود مشکل از لثه است یا ریشه.
به‌طور کلی، اگر درد شدید، ورم یا خروج چرک دارید، احتمال آبسه بسیار زیاد است و بهتر است منتظر بدتر شدن علائم نمانید. درمان زودهنگام، هم درد را کم می‌کند و هم از مشکلات جدی‌تر جلوگیری می‌کند.
روشهای درمان آبسه دندان
درمان آبسه دندان زمانی موفق است که چند مرحله را به‌درستی طی کنیم؛ یعنی ابتدا درد و التهاب کنترل شود، سپس عفونت مهار گردد و در نهایت علت اصلی مشکل برطرف شود. برای همین، درمان آبسه فقط یک «قرص» یا یک «دهانشویه» نیست، بلکه مجموعه‌ای از اقدامات خانگی و درمان‌های تخصصی است که هرکدام نقش خاصی دارند. در ادامه این مسیر را مرحله به مرحله توضیح می‌دهم تا بدانید از کجا شروع کنید و چه زمانی به درمان جدی‌تری نیاز دارید.
درمان آبسه دندان در خانه
این روش‌ها آبسه را درمان نمی‌کنند، اما می‌توانند درد و فشار التهاب را کمتر کنند تا بتوانید تا زمان مراجعه به دندانپزشک شرایط را کنترل کنید.
- آب نمک ولرم:
قرقره کردن آب نمک باعث کاهش التهاب و خروج بخشی از باکتری‌های سطحی میشود. این کار را هر ۳–۴ ساعت یکبار انجام دهید.
- کمپرس سرد روی صورت:
اگر صورت یا لثه ورم کرده، کمپرس سرد میتواند تورم و ضربان درد را کاهش دهد. هر بار ۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی گونه قرار دهید.
- پرهیز از غذاهای سفت و داغ:
غذاهای بسیار گرم، ادویه‌دار یا سفت می‌توانند درد را شدیدتر کنند. تا حد امکان غذاهای نرم و ولرم مصرف کنید.
- بالا نگه داشتن سر هنگام خواب:
قرار گرفتن سر در سطح بالاتر باعث کاهش جریان خون به محل التهاب میشود و درد شبانه را کمتر می‌کند.
این روش‌ها کمک کننده‌اند، اما حتی اگر درد آرام شد، عفونت از بین نرفته و همچنان نیاز به درمان تخصصی وجود دارد.
داروها و قرص‌های مورد نیاز برای کنترل آبسه
قرص‌ها نقش مهمی در کنترل درد و عفونت دارند، اما انتخاب داروی مناسب اهمیت زیادی دارد.
- مسکن‌ها برای کاهش درد:
استامینوفن، ایبوپروفن یا ترکیب این دو معمولاً مؤثرترین گزینه‌ها هستند. مصرف همزمان این دو (با فاصله مناسب) میتواند دردهای ضرباندار را بهتر کنترل کند.
- آنتی بیوتیک‌ها برای کنترل عفونت:
آنتیبیوتیک زمانی لازم است که تب، ورم، بوی بد دهان یا خروج چرک وجود داشته باشد. رایج‌ترین گزینه‌ها عبارت‌اند از: آموکسی سیلین، آموکسی کلاو، مترونیدازول، کلیندامایسین (در حساسیت به پنی‌سیلین)
مصرف آنتی بیوتیک به‌تنهایی آبسه را درمان نمی‌کند؛ بلکه فقط عفونت فعال را کنترل می‌کند تا درمان اصلی انجام شود.
درمان‌های پزشکی: راه‌حل قطعی و تخصصی
برای درمان کامل آبسه، چرک باید تخلیه شود و منبع عفونت برطرف گردد. این بخش مهمترین مرحله درمان است.
- تخلیه چرک:
اگر حجم چرک زیاد باشد، دندانپزشک ابتدا ناحیه را بی‌حس می‌کند و چرک را تخلیه می‌کند. این کار درد را به‌طور چشم‌گیری کمتر می‌کند.
- عصبکشی (درمان ریشه):
در آبسه‌هایی که ریشه دندان درگیر شده، درمان ریشه بهترین راه حل است. کانال‌های عفونی کاملاً پاکسازی می‌شوند تا تجمع باکتری دوباره اتفاق نیفتد.
- درمان لثه یا جرم گیری عمیق:
اگر آبسه ناشی از بیماری لثه باشد، باید ناحیه عفونی پاکسازی شود و عمق پاکت لثه کاهش یابد. گاهی نیاز به جراحی لثه وجود دارد.
- کشیدن دندان (در موارد غیرقابل درمان):
اگر پوسیدگی خیلی شدید باشد یا دندان ترک عمیق داشته باشد و قابل ترمیم نباشد، کشیدن تنها راه جلوگیری از گسترش عفونت است.
چگونه از آبسه دندان پیشگیری کنیم؟
پیشگیری از آبسه همیشه ساده‌تر، کم هزینه‌تر و بسیار کم دردسرتر از درمان آن است. آبسه زمانی ایجاد میشود که باکتری‌ها فرصت پیدا کنند وارد لایه‌های عمیق دندان یا بافت لثه شوند؛ بنابراین اگر بتوانیم جلوی تجمع باکتری و التهاب را بگیریم، احتمال بروز آبسه تقریباً به حداقل می‌رسد. چند عادت روزمره و چند اقدام دوره‌ای می‌توانند نقش مهمی در جلوگیری از این مشکل داشته باشند.
اولین و مؤثرترین کار، رعایت بهداشت دهان است. مسواک زدن دو بار در روز با خمیر دندان مناسب و استفاده روزانه از نخ دندان مانع تجمع پلاک‌ها و باکتری‌ها میشود. اگر فضای بین دندان‌ها بیشتر است یا لثه‌ها حساسیت دارند، استفاده از مسواک بین دندانی یا واترجت بسیار کمک‌کننده است.
نکته مهم بعدی، رسیدگی سریع به هرگونه نشانه پوسیدگی یا التهاب است. اگر دندانی به سرما یا گرما حساسیت غیرمعمول دارد، لثه‌ها خونریزی می‌کنند یا هنگام جویدن درد خفیفی احساس می‌کنید، بهتر است آن را نادیده نگیرید. این نشانه‌ها معمولاً قبل از ایجاد آبسه ظاهر می‌شوند و درمان زودهنگام از پیشرفت عفونت جلوگیری می‌کند.
معاینه‌های دوره‌ای دندان پزشکی حداقل هر شش ماه یکبار یکی از مهمترین بخش‌های پیشگیری هستند. بسیاری از پوسیدگیها یا عفونت‌های لثه در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارند، اما دندانپزشک آن‌ها را تشخیص میدهد و از تبدیل شدنشان به آبسه جلوگیری می‌کند.
تغذیه سالم برای دندان نیز بی‌تأثیر نیست. مصرف کمتر قند و نوشیدنی‌های شیرین، به‌ویژه هنگام شب، احتمال پوسیدگی را کاهش میدهد. نوشیدن آب کافی، تحریک بزاق و کمک به شست‌وشوی طبیعی دهان و حذف باکتری‌ها را نیز آسان می‌کند.
در نهایت، اگر بیماری زمینه‌ای مانند دیابت دارید یا داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنید، مراقبت از سلامت دهان باید جدی‌تر باشد. در این شرایط کوچک‌ترین التهاب میتواند سریع‌تر به عفونت تبدیل شود.
در مجموع، پیشگیری از آبسه با ترکیب ساده‌ای از بهداشت خوب، رسیدگی سریع به مشکلات کوچک و مراجعه منظم به دندانپزشک کاملاً قابل انجام است؛ که نه‌تنها از دردهای شدید جلوگیری می‌کند، بلکه سلامت طولانی‌مدت دندان‌ها و لثه‌ها را تضمین می‌کند.
سوالات متداول
- آیا آبسه دندان خودبه‌خود خوب میشود؟
خیر. آبسه یک عفونت فعال است و بدون درمان حرفه‌ای از بین نمی‌رود. ممکن است تورم برای مدتی کم شود، اما عفونت در عمق دندان یا لثه باقی می‌ماند و دوباره عود می‌کند. - آیا میتوان آبسه دندان را تخلیه کرد؟
تخلیه باید فقط توسط دندانپزشک انجام شود. تخلیه خودسرانه در خانه میتواند باعث گسترش عفونت و آسیب به بافت‌ها شود. - بهترین آنتی بیوتیک برای آبسه دندان چیست؟
پنی‌سیلین، آموکسیسیلین و در موارد شدیدتر آموکسیسیلین کلاولانیک از داروهای رایج هستند. البته آنتیبیوتیک باید با تشخیص پزشک مصرف شود، نه خودسرانه. - اگر آبسه دندان پاره شود چه میشود؟
گاهی آبسه خودبه‌خود باز میشود و چرک تخلیه میشود. این اتفاق درد را کم می‌کند اما به معنای درمان نیست. عفونت همچنان در دهان وجود دارد و باید سریع به دندانپزشک مراجعه کرد. - آیا آبسه باعث تب و لرز میشود؟
بله، اگر عفونت گسترده شود، ممکن است بدن با تب، لرز و ضعف واکنش نشان دهد. این حالت یک هشدار جدی است و مراجعه فوری نیاز دارد. - آیا میتوان با مسکن درد آبسه را کنترل کرد؟
مسکن‌ها فقط چند ساعت درد را کم می‌کنند اما درمان‌کننده نیستند. عفونت باید به‌صورت ریشه‌ای درمان شود؛ معمولاً با عصبکشی، تخلیه یا گاهی کشیدن دندان. - آبسه دندان چقدر خطرناک است؟
در صورت بیتوجهی، عفونت میتواند به فک، سینوسها یا حتی جریان خون گسترش پیدا کند. این وضعیت یک اورژانس پزشکی محسوب میشود. - آیا میتوان از آبسه دندان پیشگیری کرد؟
بله. رعایت بهداشت دهان، معاینه منظم دندانپزشکی و درمان سریع پوسیدگیها، مؤثرترین راه‌های پیشگیری هستند. - اگر پس از درمان باز هم درد داشتم طبیعی است؟
پس از شروع درمان ممکن است چند روز درد یا فشار حس شود. اما درد رو به افزایش یا تورم شدید طبیعی نیست و باید بررسی شود. - آیا دهان شویه برای آبسه مفید است؟
دهان شویه درمان کننده آبسه نیست، اما استفاده از آب ولرم و نمک میتواند التهاب را موقتاً کم کند. درمان اصلی توسط دندانپزشک انجام میشود.
کلام پایانی
آبسه دندان یکی از جدی‌ترین مشکلات دهان و دندان است و برخلاف دردهای معمولی، هیچ‌وقت خود به خود خوب نمیشود. حتی اگر درد برای مدتی کمتر شود، عفونت در بافتهای عمقی باقی می‌ماند و آرام آرام گسترش می‌یابد. خوشبختانه، تشخیص و درمان به‌موقع میتواند به‌سادگی درد را کنترل کند، عفونت را از بین ببرد و از آسیب‌های شدیدتر جلوگیری کند.
اگر این روزها با درد ناگهانی، تورم، طعم چرکی یا احساس فشار در فک روبه‌رو هستید، بهترین کار این است که هرچه سریع‌تر به دندانپزشک مراجعه کنید. درمان‌هایی مانند تخلیه آبسه، عصبکشی یا مصرف آنتیبیوتیک اختصاصی، معمولاً نتیجه بسیار خوبی دارند و کیفیت زندگی شما را در کوتاه‌ترین زمان ممکن به حالت طبیعی برمی‌گردانند.
مراقبت از بهداشت دهان، رسیدگی به پوسیدگی‌های کوچک و انجام چکاپ‌های دوره‌ای ساده‌ترین راه‌ها برای جلوگیری از آبسه هستند. هرچه آگاهی بیشتری داشته باشید، احتمال تجربه درد و عفونت کمتر میشود.
